حسین قره: موضوع داغ این روزها در عالم هنر هم اجرای علیرضا قربانی در تخت‌جمشید است، کافی است طرف جریانی باشید و نگاه کنید که آن جریان چه نظری دارد؛ دیگر تکلیف روشن است یا به طرف حمله می‌کنیم یا دفاع، اصلاً مهم نیست ماجرا از چه قرار است، وقت حمله همه پشت‌هم می‌مانیم. این رویداد خودش سرفصل مهمی در جریان‌شناسی رسانه و شبکه‌های اجتماعی است که درباره آن هم تحقیق‌های بسیاری شده، چطور موجی در یک جریان فکری تشدید شده و قدرت فکر را از پیروان یک جریان اجتماعی و سیاسی می‌گیرد.
دغدغه اصلی نظر کارشناسان حوزه میراث و بازسازی و احیای بناهای باستانی نیست. آنها نظر کارشناسی خود را مطرح می‌کنند. مسئله کسانی هستند که فقط کافی بود به‌جای اسم علیرضا قربانی، هنرمند دیگری باشد، آن وقت در صف‌های خرید بلیت ایستاده بودند. این شناور بودن نظرات غیرکارشناسی است که فضا را بسته و عرصه را برای کارهایی که باید از فیلترهای تخصصی بگذرد، مختل می‌کند.
سابقه تاریخی اجرا در پارسه (تخت‌جمشید)
فارغ از اینکه در تمام بناهای تاریخی جهان کنسرت‌های موسیقی و نمایش کماکان زنده و جاری است که می‌توان نمونه‌های خوب را سراغ گرفت و به آن اشاره کرد، اما اصل ماجرا این است که اجرا در تخت‌جمشید از جشن هنر شیراز در ایران زنده شد. یکی از اهداف جشن هنر شیراز احیای تصویری بنایی تاریخی بود که به دلیل بی‌توجهی قرن‌ها و اشتباه خواندن اسم آن(۱) باید با اجراهای جدید دوباره به چرخه حیات برمی‌گشت. اجرای «ویس و رامین» به نویسندگی «مهین تجدد» و به کارگردانی «آربی اوانسیان» در پهنه تخت‌جمشید اجرا شد و البته آن زمان نویسندگان چپ به آن اثر تاختند. همین‌طور «پیتر بروک» نامی‌ترین کارگردان تئاتر جهان، نمایش «اورگاست» را که با گروهی از بازیگران ایرانی و بین‌المللی تهیه شده بود در همان جشن هنر شیراز از نقش‌رستم تا تخت‌جمشید اجرا کرد، نمایشی که از غروب آفتاب شروع و با طلوع آفتاب در تخت‌جمشید پایان یافت.
اگر افتتاحیه جشن‌های ۲۵۰۰ساله را به یاد داشته باشید مراسم روز دوم؛ یعنی رژه معروف سربازان تاریخی در مقابل تخت‌جمشید (پارسه) برگزار شد و انواع و اقسام موسیقی‌های نظامی و مارش‌ها نواخته شد. این اولین‌بار نیست که از این پهنه تاریخی برای اجرای مراسمی فرهنگی استفاده شده است.
حیات‌بخشی به تاریخ و بازنمایی زندگی
یکی از دلایل اجراهای موسیقی و تئاتر در محوطه‌های باستانی احیای تاریخی و حیات‌بخشی به آن است، قطعاً یونانی‌ها نیاز نداشتند که یانیس کریسومالیس که در جهان معروف به یانی است در آکروپولیس آن ارکستر عظیم را ببرد و اجرا کند، چرا که همه یونان باستان و آثار باقی‌مانده از آن را می شناختند؛ اما مسئله این است که اجرا در یک محوطه تاریخ کمک می‌کند تا باز روایتی تازه از تاریخ جان بگیرد.
یکی از متخصصان میراث‌فرهنگی در کشور احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران است که سالی پیش زمانی که بحث اجرای کنسرت در تخت‌جمشید در گرفت، گفته بود: «در همه جای دنیا و در تمام محوطه‌های تاریخی دنیا با حفظ آن چیزی که به حفاظت بنا منجر شود و مانع از تخریب و صدمه بشود برنامه و رویدادهای فرهنگی متناسب با آن می‌تواند برگزار می‌شود این رویداد می‌تواند کنسرت یا موارد دیگر باشد.»
طباطبایی در آن گفتگو با آماج تأکید داشت: «شان برنامه، شان گروه با شان بنا مرتبط است و باید رعایت بشود و جانمایی و فضا و صوت باید به شکلی باشد که بنا را مورد آسیب قرار ندهد، تمام فعالیت‌ها در محوطه‌ها و اماکن تاریخی همچون معرفی، چاپ کتاب و تبلیغات برای حفاظت از بنا است.»
نگرانی بعضی از کارشناسان این است که بعد از علیرضا قربانی، گروه‌های بسیاری مدعی شوند که می‌خواهند در این محوطه باستانی کنسرت اجرا کنند و آن اتفاق بیفتد که نباید، از این رو است که این مسئله از سوی نهادهای مسئول باید جدی گرفته شود پهنه تخت‌جمشید را به زمین فوتبال برای هر بازی تبدیل نکنند.
دغدغه اصلی ارتعاشات صوتی و تجربه جهانی
فارغ از این دلیل نمی‌توان نگرانی آن عده از کارشناسان که معتقدند اجرای موسیقی به دلیل ارتعاشات به بناهای تاریخ آسیب می‌زند را نادیده گرفت. اما ملاحظه این گروه می‌تواند با استفاده از شرایط ایمنی تعریف شده برطرف شود. یکی از دغدغه‌ها اصلی صدا و میزان دسی‌بل بالای آن در اجراهای موسیقی و تخریب بناهای تاریخی است. گروه علیرضا قربانی در بیانیه‌ای که منتشر کرده است، اعلام کرده طی ماه‌ها بررسی علمی و مطالعه و مشورت با متخصصان و متولیان نگهداری این بناها، دغدغه‌مندانه تلاش شده است که با درنظرگرفتن تمامی ملاحظات لازم برای پیشگیری از هر گونه آسیب یا اثر منفی از هر نوع و به هر طریق به بناها و محوطه این آثار باستانی، محل اجرا به فضایی با فاصله مطلوب و اصولی از بناها و پشت به سازه‌ها برای جلوگیری از انتقال ارتعاشات و امواج صدا به واسطه انتقال از طریق جریان هوا و یا ارتعاش مستقیم به بنا و نیز تجمع مراجعان و ترددهای غیرضروری و غیراصولی در محدوده سایت طراحی شود، به‌گونه‌ای که هیچ‌گونه عملیات عمرانی یا تخریبی در محوطه سایت صورت نپذیرد و در واقع محل اجرا در فضایی کاملاً خارج از سایت اصلی و تنها با نما و دید کافی به بنا خواهد بود. این امر حتی در مورد اسپیکرهای صحنه نیز با جایگزینی هدفون به‌جای اسپیکر برای نوازندگان در نظر گرفته شده تا هیچ‌گونه انتقال ارتعاش به سازه‌ها صورت نپذیرد.»
طبق اعلام گروه؛ کنسرت در فاصله ۵۰ متری صفه پارسه (تخت‌جمشید) و ۱۷ متر پایین‌تر از سطح تختگاه برگزار می‌شود.در قوانین مربوط به یونسکو و قوانین داخلی درباره برگزاری کنسرت در اماکن تاریخی قانونی وجود ندارد و این امر به نظر متخصصین واگذار شده است.
ولی فارغ از مسئله قانون، اجراهای در خور و شایسته‌ای در محوطه‌های تاریخی در جهان اجرا شده که در حافظه تاریخی و جمعی جهان باقی‌مانده است که از آن جمله می‌شود به آکروپولیس یونان، کاخ ممنوعه چین، اهرام ثلاثه، چیچن ایتزا مکزیک و کولوسئوم رم، سیرکوس ماکسیموس، میدان سن مارکو ونیز (این هر سه بنا در ایتالیا قرار دارند). در این محوطه‌های تاریخی گروه‌ها و اشخاص ترازی همچون یانی، ژان میشل ژار، پینک فلوید، آندره بوچلی، التون جان، دیانا رز، و… اجرا کرده‌اند و هیچ تجربه تلخی از آن اجراها گزارش نشده است.
(۱) تخت‌جمشید سازه‌ای باستانی است با ستون‌ها و سرستون‌هایش که بازتابی از پردیس ایرانیان است که در زمین جان گرفته، در روزگار داریوش اول ساخت شد و نامش پارسه بود و یونانیان آن را پرسه‌پلیس یا پرسپولیس می‌خوانند و بعد از ویرانی آن توسط اسکندر و حکومت مقدونی در گزارش‌های بعد در دوره ساسانی به صد ستون معروف شد و بعد در اندیشه ایرانیان تخت‌جمشید نام گرفت چرا که تصور این بود، این بنا همان اورنگ جمشید پادشاه اساطیری و پیشا زرتشتی و ایرانی است که در شاهنامه فردوسی و پیش‌تر در اوستا نامش آمده است.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید خبر داد: کارهای علمی انجام شده است
اگرچه هنوز فضای شبکه‌های اجتماعی در یک دوقطبی غیرکارشناسی و بدون استدلال درگیر است و دغدغه اصلی همچنان رعایت ایمنی و حفاظت از میراثی همچون تخت‌جمشید است، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید در این باره گفت: تخت‌جمشید از قوانین و مقررات میراث جهانی بهره‌مند است و برگزاری هر نوع برنامه در تخت‌جمشید در زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد.
علیرضا عسکری چاوردی ، ۲ تیرماه با اشاره به برخی اظهارنظرها و شایعات در فضای مجازی مبنی بر تأثیر مخرب امواج صوتی بر آثار تاریخی گفت: در حال حاضر، مسئله تأثیر صوت بر بناهای تخت جمشید مطرح است و به همین دلیل مکان برگزاری کنسرت موسیقی بیرون از تختگاه تخت جمشید و در فاصله ۵۰ متری در زیر سطح ارتفاع ۱۷ متری تختگاه انجام می‌شود.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: تختگاه تخت جمشید از بلوک‌های سنگی بزرگ بنا شده و ارتفاع آن از سطح زمین حداکثر ۲۰ متر بوده است و ارزیابی کیفی از منظر صوتی در مجموعه میراث جهانی تخت جمشید برای تمام بناهای این مجموعه طی یک طرح پژوهشی با دانشگاه هنر تهران به‌صورت میدانی انجام شده است.
عسکری چاوردی ادامه داد: نتایج حاصل از بیشینه، میانه و کمینه صوت، متوسط شدت صوت، نمودارهای اسپکتروگرام و شدت انرژی صوت در قالب نقشه‌های گرافیکی این طرح نشان می‌دهد منبع تولید صدا باید از داخل تختگاه تخت جمشید جدا شود و به بیرون از محوطه انتقال یابد؛ بنابراین در تمهید اجرای برنامه موسیقی این موضوع لحاظ شده است و مکان اجرا برنامه به بیرون از تخت جمشید انتقال داده شد.
وی همچنین با بیان اینکه منبع صوت مورد بررسی قرار گرفته است و محل تولید صوت به بیرون از محوطه انتقال‌یافته است، افزود: صوت تمام اسپیکرها به سمت جنگل و فضای باز انتقال می‌یابد و روی صحنه از هدفون استفاده می‌شود. همچنین میزان شوت صوت اسپیکرها غیرقابل‌برگشت به طرف تختگاه تخت جمشید است و انعکاس صوت انجام نمی‌گیرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید ادامه داد: صوت در یک مسیر مستقیم به طرف جنگل هدایت می‌شود تا زمانی که طول‌موج آن به زمین بریزد و تمام شود. در حقیقت صوت با طی فاصله (از منبع) انرژی خود را (در مقصد) از دست می‌دهد. در این روش در حقیقت منبع صوتی و صوت در محیط بیرون تخت جمشید وجود دارد و همچنان تأثیرات حسی بر افراد خواهد داشت اما نمی‌تواند انرژی مخرب بر بنا داشته باشد.
وی همچنین گفت: لبه تختگاه تا ارتفاع یک متر و نیم با عایق شیشه مانع‌گذاری شده است و موقعیت تجهیزات و بلندگوها به شیوه‌ای نصب می‌شود تا کمترین اثرات مخرب و مضر صوت نیز کاسته شود.
عسکری با بیان اینکه سطح صدا با دورشدن از منبع صدا افت می‌کند، افزود: شدت صوت و فاصله نسبت معکوس دارند به‌طوری‌که شدت صوت برابر با عکس مجذور فاصله از منبع صوت است. به‌عبارت‌دیگر اگر فاصله منبع ۲ برابر شود، شدت صوت ۴/ ۱ کاهش می‌یابد.
به گفته او، باتوجه‌به تمامی تمهیدات انجام شده باز هم در طول برنامه میزان شدت صوت پایش می‌شود و این مجموعه میراث جهانی اولویت اصلی خود را حفاظت از تخت جمشید قرار می‌دهد و در تمام ایام برگزاری برنامه تلاش می‌شود گراف‌های صوتی پایش و کنترل شوند.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: مکان اجرای برنامه باتوجه‌به وابستگی نمایش نور در پای صفه تخت جمشید انتخاب شده است تا صوت هیچ تأثیر مخربی بر تختگاه نداشته باشد.
علیرضا قربانی خواننده ملی و معتبر بین‌المللی است و بعد از بزرگانی چون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری و… که تراز موسیقی ملی و ردیف دستگاهی ایرانی را در دوره معاصر حفظ کرده‌اند، ایستاده است، بااین‌حال دغدغه اصلی آن است که او اجرایی در تراز محوطه تاریخی تخت جمشید که یکی از ریشه‌های تاریخی ملت و ایران ماست داشته باشد و با بازتاب داخلی و بین‌المللی این کار بتواند تصویری همچون بزرگان موسیقی در حافظه جمعی بسازد.
۵۷۵۷
